Stara planina je najčistiji i najbogatiji deo jugoistočne Srbije. Stara planina ili Balkan jeste planinski venac, koji se pruža na istoku od Crnog mora, do najsevernijeg dela Stare planine – vrh Vrška čuka, na zapadu.
U Srbiji pripada teritorijama Zaječara, Knjaževca, Dimitrovgrada i Pirota. Planina je omeđena dolinama reka Belog i Trgoviškog Timoka, kao i rekom Visočicom. Sa istočne strane je omeđena državnom granicom Srbije i Bugarske.
Stara planina – Osnovne karakteristike
Planinski masiv Stare planine sastoji se iz dva dela, a to su:
Visoka – Ovaj predeo Stare planine leži između glavnog grebena planine i planine Vidlič – južni deo zapadnog krila planine. Reljef ovog predela odlikuje sa oštro usečenim i dubokim dolinama. Ovaj predeo je Jovan Cvijić podelio na nekoliko celina, a to su: venac Stare planine, zona glama i kukla, dolina Visočice i Vidlič.
Zaglavka
Vrhovi Stare planine
Najviši vrh Stare planine u Srbiji jeste Midžor sa nadmorskom visinom od 2169 metara. Osim Midžora, poznati vrhovi su i:
Dupljak – 2032 metara nadmorske visine
Kopren – 1963 metara nadmorske visine
Tri čuke – 1937 metara nadmorske visine
Srebrna glava – 1933 metara nadmorske visine
Vrh Baba – 1787 metara nadmorske visine
Babin zub – 1758 metara nadmorske visine
Najniža tačka Stare planine je na izlazu iz doline Prlitskog potoka sa nadmorskom visinom od 132 metara.
Reke, klisure i kanjoni Stare planine:
Stara planina je bogata velikim brojem rečnih tokova, potoka, vodopada i jezerom. Vremenom su reke ove planine pravile kanjone i klisure, koje su čarobnog izgleda. Stara planina je izvorište više reka, među kojima se ističu Nišava i Timok, koje su ujedno i najveće reke na ovoj planini. Pored ove dve reke, postoje i Toplodolska reka, Visočica, Dojkinačka reka, Jelovička i Rosomačka. Neki od poznatih kanjona i klisura koje prave ove reke su:
Kanjon Rosomače – Postoje još tri poznata naziva, a to su Rosomački lonci, Rosomačko grlo i Slavinjski lonci. Nalazi se na oko 30 kilometara od Pirota i deo je rečne doline istoimene reke.
Klisura Vladikine ploče – Nalazi se na oko 20 kilometara od Pirota, u ataru sela Rsovci i nedaleko od Zavojskog jezera. Najdublji deo klisure dostiže dubinu od 200 metara.
Klisura Prlitske reke – Nalazi se u Vlaškom dolu, na udaljenosti od 6 kilometara od centra Zaječara. Na ovom mestu su se davno podizale tvrđave, a u blizini postoje pećine, manastirište kao i „Belgijske pruge“ – prve idustrijske železnice u Srbiji.
Klisura Vlaški Do – Nalazi se između najsevernijeg uzvišenja, odnosno Vrške čuke i Zaječara.
Vratarnička klisura – Nalazi se između zaječarskog i knjaževačkog basena.
Vodopadi Stare planine
Što se tiče vodopada, na Staroj planini se nalazi najveći broj vodopada u Srbiji, po kojima je ova planina i prepoznatljiva. Vodopadi Stare planine su:
Draganov vir – Nalazi se u blizini sela Dojkinci, na Dojkinačkoj reci.
Bukovački Do – Nalazi se u blizini sela Temska, na potoku Bukovački Do. Spada u grupu manjih vodopada sa svojom visinom od 10 metara.
Kaluđerski skok – Nalazi se odmah ispod najvišeg vrha – Midžor, na Kaluđerskoj reci. Ovo je najviši vodopad u Srbiji, sa svojom visinom od 232 metara.
Tri Kladenca ili Arbinjski vodopad – Nalazi se na Dojkinačkoj reci, u predelu parka prirode Stara planina.
Tupavica – Nalazi se u blizini sela Dojkinci, u jednom predelu parka prirode Stara planina. Visok je 15 metara.
Donji Piljski vodopad – Nalazi se u blizini sela Topli Do. Visok je 64 metara i treći je po visini na Staroj planini.
Bigar – Nalazi se u blizini sela Kalna. Nalazi se na nadmorskoj visini od 450 metara, a sam vodopad je visok 35 metara. Naziv je dobio po rupičastom kamenu – bigru, preko kojeg se voda preliva.
Gornji Piljski vodopad – Nalazi se u blizini sela Topli Do, na nadmorskoj visini od 1370 metara. Njegova visina iznosi 30 metara.
Krmoljski vodopadi – Donji i Gornji Krmoljski vodopadi se nalaze u ataru sela Topli Do.
Kaludžerski vodopad – Nalazi se na levoj obali reke Visočice, nedaleko od sela Rsovci. Visok je oko 5 metara, ima bigrenu kadu i odlikuje ga izrazito plava ili tirkizna boja.
Zaskovački vodopadi – Predstavljaju kompleks od ukupno četiri vodopada i nalaze se u opštini Pirot. Na osnovu komentara malog broja ljudi koji su posetili ovo mesto, saznaje se da je najbolje za posetu u jesen.
Bukovački do – Vodopad je smešten na istoimenoj reci, u blizini naselja Temska. Visok je 10 metara.
Čunguljski skok ili Čunguljski vodopad – Nalazi se nedaleko od sela Topli Do i na nadmorskoj visini od 1400 metara na Toplodolskoj reci. Visina vodopada iznosi 40 metara.
Kopren – Nalazi se na rečici Dabidžin potok, u blizini Pirota, ispod samog vrha Kopren po kojem je i dobio naziv. Drugi je po visini u Srbiji sa svojom visinom od 103,5 metara.
Vodopadi Vurnje – Nalazi se u blizini sela Topli Do. Za obilazak vodopada je potrebno 7 do 8 sati, jer se nalazi u najskrovitijem i najdubljem delu Stare planine.
Orlov kamen – Nalazi se blizu glavnog masiva Koprena, na nadmorskoj visini od 1423 metara. Visina vodopada je 20 metara.
Kurtulski vodopad
Dvojni vodopad
Vodopad Skok
Ivkov vodopad
Vodopad vodotok
U video prilogu ispod možete pogledati miks video snimaka, koji prikazuje sve vodopade Stare planine:
Na Staroj planini se nalazi jedno veoma poznato jezero – Zavojsko jezero. Zavojsko jezero se nalazi u samom podnožju Stare planine, na planinskom masivu Visok, na reci Visočici. Danas je smešteno na nadmorskoj visini od 612 metara. Najveća izmerena dubina jezera iznosi 70 metara, najveća temperatura vode iznosi 24 stepena. Turizam i ribolov Zavojskog jezera su veoma razvijeni.
Klima, flora i fauna
Klima Stare planine je kontinentalna, što znači da su leta topla i sušna, a zime oštre i hladne. Sneg se zadržava i do 5 meseci u godini. Kada su u pitanju prolećni i jesenji meseci, duva košava, koja i donosi svežinu, dok u letnjem periodu duva etezija, koja donosi vedrinu i suvoću. Kretajući se iz nižih prema višim predelima, vlažnost vazduha je veća, a temperatura manja. Najhladnije je u januaru, a najtoplije u julu mesecu. Najveća izmerena temperatura iznosi 22 stepena.
Na Staroj planini se nalazi park prirode zbog velike raznovrsnosti biljnog i životinjskog sveta. Neke vrste su i reliktne i endemične. Neke od reliktnih vrsta su: zajednice bukve, pančićevog maklena i mečje leske, zatim zajednica grabića, hrasta i drugih drvenastih biljaka, zajednica jorgovana, zajednica luka i oštrice, zajednica borovnice i brusnice i mnoge druge. Postoji oko 1200 vrsta biljaka, od kojih je preko 100 zaštićenih vrsta i preko 50 strogo zaštićenih vrsta. Takođe, postoje samonikle lekovite biljke, gljive, samoniklo voće.
Što se tiče životinjskog sveta postoji 30 vrsta sisara, 26 vrsta riba, 12 vrsta gmizavaca, 6 vrsta vodozemaca, 116 vrsta leptira i čak 203 vrste ptica.
Stara planina – Ski staze
S obzirom na to da se na Staroj planini sneg zadržava do 5 meseci u godini, skijanje je jedna od glavnih rekreacija. Na vrhu Babin zub, zaštićenom prirodnom rezervatu, nalazi se skijaški centar „Babin zub“. Turisti često uživaju i na ski liftu „Sunčana dolina“ i žičari „Konjarnik“. Dečija populacija voli ski vrtić sa pokretnom trakom „Markova livada“.
Poseduje više od 13 kilometara uređenih staza za skijanje.
Šta još posetiti na Staroj planini?
Stara planina je prošarana i kulturno-istorijskim znamenitostima i modernim turističkim sadržajima. Bogata je i vidikovcima, sa kojih se pruža prelep pogled na lepote i netaknutu prirodu ovog područja. Savršena destinacija za ljubitelje planinarenja, prirode i avanture.
Osim već navedenih vodopada, kanjona i klisura i Zavojskog jezera, postoje još mnogobrojne destinacije koje bi trebalo obići boravkom na Staroj planini. Neke od njih su:
Vidikovac Koziji kamen – Nalazi se nedaleko od Pirota, na putu za selo Rsovci, iznad Zavojskog jezera. Jedan je od vrhova Vidlič planine. Pruža pogled na jezero, Babin zub, Midžor i Kom.
Pećinska crkva Svetog Petra i Pavla – Nalazi se pored sela Rsovci, u pećini brda Kalik, nedaleko od Pirota. Podignuta je u XIII veku i poseduje jedinstvenu fresku „Ćelavi Isus“. Pod zaštitom je države kao državno kulturno dobro od 1981. godine.
Jelovačko vrelo – Predstavlja fenomen prirode koji se nalazi nedaleko od sela Vrelo, na nadmorskoj visini od 730 metara. Čudna karakteristika vrela je to što presuši svake godine na jedan dan u avgustu mesecu oko praznika Preobraženje.
Manastir Temska – Nalazi se na putu za Knjaževac, u ataru sela Temska i nedaleko od Pirota. Posvećen je Svetom Đorđu i manastir je Eparhije niške Srpske pravoslavne crkve.
Izvor: https://www.srbijapodlupom.com/
Foto 1: instagram@dele15
Foto 2: instagram@dele15
Foto 3: instagram@pixels.two
Foto 4: instagram@surbatovicmilan
Foto 5: instagram@vuckobre
Foto 6: instagram@vodim_te_na_staru
Foto 7: instagram@kompaskazesrbija
Foto 8: instagram@mil_pet
Foto 9: instagram@mybeautifulserbia
Video: YouTube-NenaNenad Stara planina – pirotski okrug